Podstawy składni PHP

PHP, jak każdy inny język programowania, operuje na danych. Niektóre z nich są zapisane na sztywno w skrypcie. Niemniej każda rzecz, która reprezentuje jakąkolwiek informację, zwana jest wyrażeniem. Oto prosty przykład:
8
To jest wyrażenie liczbowe reprezentujące liczbę całkowitą.
6.454
'To jest tekst bez znaków specjalnych'
"To też jest tekst, ale ze znakami specjalnymi"
Powyżej mamy dwa wyrażenia reprezentujące tekst. Pomiędzy nimi istnieje istotna różnica (dla PHP). Apostrofy, czyli "pojedyncze" cudzysłowy służą do ograniczania tekstu, w którym interpreter PHP nie będzie szukał wywołań innych zmiennych. W przypadku cudzysłowów interpreter będzie szukam wywołań zmiennych. Jeżeli w tekście ograniczonym apostrofem lub cudzysłowem chcemy wstawić odpowiednio apostrof lub cudzysłów to musimy go oznaczyć odwróconym ukośnikiem by PHP nie uznało go za koniec tekstu:
<?php

echo 'To jest tekst z ' apostrofem';
echo "To jest tekst z " cudzysłowem";
Cudzysłów posiada kilka dodatkowych kodów formatujących:
  • - tak robimy zejście do nowej linijki w systemach Linux
  • - tak w systemach Mac
  • - a tak w systemach operacyjnych Windows
  • - wstawia tabulator
Wyrażenia można łączyć ze sobą za pomocą kropki. Wykorzystuje się to dość często w łączeniu zmiennych, funkcji i innych wyrażeń. Przykład znajdziemy poniżej.

Funkcje

Informatyka wiele zawdzięcza matematyce. W programowaniu występuje wiele pojęć zaczerpniętych bezpośrednio od królowej nauk. Jednym z nich jest funkcja, do której możemy wprowadzać parametry, a w zamian otrzymujemy jakiś wynik. Poniższy skrypt będzie pierwszym "naprawdę" dynamicznym, jaki stworzymy. Skorzystamy w nim z dwóch funkcji, aby wyświetlić aktualny czas:
<?php
   echo 'Dzisiaj mamy: '.date('d.m.Y').'<br/>';
   echo 'Od 1.1.1970 minęło: '.time().' sekund';
 ?>
Jak widać, składnia funkcji jest następująca: nazwaFunkcji(parametry). Jeśli funkcja nie posiada parametrów, nawiasy są puste. Jeżeli jest ich więcej, niż jeden, oddzielamy je od siebie przecinkiem. Zaś sam parametr jest niczym innym, jak wyrażeniem. Jest nim także funkcja, dlatego możemy ją wpleść w nasz tekst za pomocą operatora kropki.

Zmienne

Innym pojęciem matematycznym jest zmienna reprezentująca informację nieznaną w trakcie pisania skryptu. Jest to taki pojemnik, do którego możemy w trakcie wykonywania skryptu wstawiać wszelkie informacje, zapamiętując je w ten sposób. Bez zmiennych nie można mówić o jakimkolwiek przetwarzaniu danych, ponieważ komputer musi mieć jakąś możliwość umieszczania gdzieś wyników obliczeń oraz przechowywania niezbędnych programom danych.

Każda zmienna posiada własną, unikalną nazwę, która jednoznacznie ją identyfikuje. Język PHP wymaga, aby zaczynała się ona od znaku dolara, a następnie od litery lub podkreślenia. Dalsze znaki mogą być także cyframi. Można stosować duże litery, ale dla interpretera ma to istotne znaczenie. $zmienna i $Zmienna to dwie różne zmienne. Przykłady prawidłowych nazw zmiennych:

$a, $b, $foo, $_50, $_foo, $moja_zmienna, $mojaZmienna3
Aby przypisać wartość do zmiennej, należy ułożyć wyrażenie z operatorem =. Po lewej stronie umieszczamy naszą zmienną, a po prawej inne wyrażenie określające wstawianą wartość. Oto, jak wygląda to w praktyce:
<?php
   // inicjujemy zmienna $czas aktualnym czasem w sekundach od 1.1.1970
   $czas = time();
   echo 'Od 1.1.1970 minęło '.$czas.' sekund<br/>';
   echo 'Od 1.1.1970 minęło '.($czas / 60).' minut<br/>';
   echo 'Od 1.1.1970 minęło '.($czas / 3600).' godzin';
 ?>

W powyższym przykładzie stworzyliśmy zmienną $czas, wprowadzając do niej aktualny czas. Następnie wykorzystaliśmy ją w obliczeniach. Poznaliśmy w ten sposób jedno z zastosowań zmiennych. Zachowaliśmy w nich wynik działania jednej sekcji programu, aby potem używać go wielokrotnie gdzie indziej bez konieczności każdorazowego odwoływania się do funkcji i zbędnego liczenia po sto razy tego samego. Wprawdzie pobieranie aktualnego czasu nie jest czasochłonną operacją, ale na razie jesteśmy jeszcze na początkowym etapie nauki i musimy dbać o prostotę przykładów.

PHP, w przeciwieństwie do innych języków programowania, ma bardzo liberalne reguły stosowania zmiennych. W ogóle nie trzeba ich nigdzie deklarować, a interpreter sam na bieżąco dopasuje typ informacji do naszych potrzeb. Dana zmienna jest tworzona podczas pierwszego jej wykorzystania w skrypcie. Jest sporo sytuacji, w których zachowanie to jest pożądane, lecz normalnie może utrudnić ono pracę. Wyobraź sobie taką sytuację: programista potrafi najczęściej bardzo szybko pisać i od czasu do czasu zdarza mu się wcisnąć dwa klawisze w złej kolejności. Powstaje literówka. Jeżeli zostanie ona popełniona podczas wpisywania nazwy, PHP w teorii nie zgłosi tego jako błędu i programista będzie musiał spędzić dużo czasu na jej odnalezienie. Słowo "teoria" nie znalazło się tu przypadkowo. Im wyższy poziom raportowania błędów, tym większej ilości rzeczy czepia się PHP. Na poziomie ''E_ALL'' zdefiniowanym w rekomendowanym pliku ''php.ini'' takie beztroskie podejście do zmiennych nie jest tolerowane. Tutaj PHP wymaga już, aby podczas pierwszego użycia zmiennej została jej przypisana jakaś wartość, ponieważ inaczej otrzymamy powiadomienie (ang. ''notice'') o próbie odwołania się do nieistniejącej zmiennej ("Notice: Undefined variable").

Początkujący programiści mają tendencję do tworzenia dużej liczby tzw. ''zmiennych tymczasowych'', które nie wnoszą absolutnie niczego do programu poza wydłużeniem kodu i zmniejszeniem wydajności. Po każdym etapie przetworzenia jakiejś informacji, umieszczana jest ona w nowej zmiennej. Takie podejście jest nieprawidłowe. Oto przykłady "złych" skryptów:

<?php
   $tekst = 'To jest jakiś tekst';
   $tekstMaly = strtolower($tekst);
   $tekstBezpieczny = addslashes($tekstMaly);
   echo $tekstBezpieczny;
 ?>
<?php
   $format = 'd.m.Y';
   echo date($format);
 ?>
W pierwszym skrypcie niepotrzebnie po każdym etapie przetwarzania tekstu tworzymy dla niego nową zmienną. Możemy to poprawić na dwa sposoby. Pierwszy:
<?php
   $tekst = 'To jest jakiś tekst';
   $tekst = strtolower($tekst);
   $tekst = addslashes($tekst);
   echo $tekst;
 ?>
Drugi, w którym w ogóle opuszczamy zmienne:
<?php
   echo addslashes(strtolower('To jest jakiś tekst'));
 ?>
W drugim "złym" skrypcie w ogóle niepotrzebnie tworzymy zmienną; przecież format daty możemy wpisać bezpośrednio do funkcji.
<?php
   echo date('d.m.Y');
 ?>

W tym jednak przypadku może być to uznane za kwestię dyskusyjną. Jeżeli nasz skrypt bardzo często będzie formatować różne daty, a my będziemy chcieli mieć możliwość jej prostego konfigurowania, warto pokusić się o zapisanie formatu w jakiejś zmiennej. W ten sposób poprzez zmianę jej wartości w jednym miejscu zostanie ona uwzględniona w całym skrypcie.


Typy zmiennych

W sekcji poświęconej rodzajom danych w PHP dowiedziałeś się, że istnieje pewne rozróżnienie na tekst i liczby. Skoncentrujemy się teraz na poznaniu większej ilości typów oraz pokazaniu, jak PHP dokonuje konwersji między nimi.

Istnieją trzy kategorie typów: ''wielkości skalarne'', ''typy złożone'' oraz ''typy specjalne''. Dokumentacja wymienia jeszcze jedną, lecz stworzoną na jej własne potrzeby do zaznaczania niektórych rzeczy. Powiemy o niej później.

Wielkości skalarne

Pierwszym typem skalarnym jest liczba całkowita. Jej angielskim określeniem jest integer albo int. Może być ona zapisana w trzech systemach liczbowych: dziesiętnym, szesnastkowym albo ósemkowym:
<?php
  $a = 1234; // liczba całkowita
  $a = -123; // liczba całkowita ujemna
  $a = 0123; // zapis ósemkowy (odpowiednik dziesiętnego 83)
  $a = 0x1A; // zapis szesnastkowy (odpowiednik dziesiętnego 26)
 ?>
Możemy także korzystać z wartości ułamkowych zwanych liczbami zmiennoprzecinkowymi (ang. floating point numbers albo skrótowo float). Przy ich zapisywaniu obowiązują reguły języka angielskiego, więc części całkowite od ułamkowych oddzielamy za pomocą kropki. Także i tu mamy do wyboru kilka sposobów zapisu:
<?php
  $a = 1.234; 
  $a = 1.2e3; 
  $a = 7E-10;
 ?>

Specjalnie wyróżniony został tzw. typ logiczny (boolean) przyjmujący jedynie wartości FALSE i TRUE. Jest on bardzo ważny, ponieważ wiele funkcji generuje właśnie w nim rezultat, czy operacja się powiodła. Wyrażenia porównawcze także generują wartości logiczne.

Ostatnim z typów skalarnych jest ciąg tekstowy (ang. string). Zdążyliśmy już powiedzieć nieco o nim, np. że istnieją dwie składnie zapisywania ciągów. Ta oparta na apostrofach posiada minimalny zestaw kodów formatujących pozwalających na wstawienie do tekstu innych apostrofów oraz ukośników wstecznych:

<?php
   echo 'To jest tekst zapisany w apostrofach. Kody formatujące pozwalają
     umieścić w tekście wyłącznie inne apostrofy: ' albo backslashe: \. Wszystko inne,
     np. 
 zostanie wyświetlone jako zwyczajny tekst';
 ?>
Uruchom powyższy skrypt i porównaj sobie wynik z przeglądarki z treścią wpisaną w apostrofy. Spróbuj usunąć backslash sprzed apostrofu i zobacz, co się stanie. Skrypt się nie uruchomi, ponieważ wystąpił błąd składni. PHP myśli, że tekst kończy się już tutaj i dalej jest inna część algorytmu, co nie jest oczywiście prawdą. Więcej możliwości formatowania posiada tekst ograniczony cudzysłowami:
<?php
   echo "To jest tekst zapisany w apostrofach. Za pomocą kodów formatujących możemy
    umieszczać wiele rzeczy: " \ 
 
 \$";
 ?>
Cudzysłowy zezwalają na "proste" umieszczanie w nich wartości zmiennych (zm. tymczasowa stworzona dla zilustrowania zagadnienia):
<?php
   $czas = time();
   echo "Aktualny czas w sekundach: $czas sek.";
 ?>
Jednak nie nadużywaj tego. Wstawianie zmiennych w ten sposób jest kilka razy wolniejsze, niż łączenie ich z ciągiem operatorem kropki.
<?php
  // mozna takze użyć apostrof
  echo 'Aktualny czas w sekundach: '.time().' sek.';
 ?>
Niektórzy początkujący programiści niezbyt rozumieją ideę tej możliwości i próbują wykorzystywać ciągi do wprowadzania wartości zmiennych jako parametrów do funkcji (zm. tymczasowa użyta dla zilustrowania zagadnienia):
<?php
  $formatDaty = 'd.m.Y';
  echo date("$formatDaty");
 ?>
Unikaj takiej konstrukcji, jak ognia. Choć PHP ją akceptuje, nie jest to prawidłowe użycie tej struktury języka. Więcej, przy złożonych typach powoduje zniekształcenie danych. Jeżeli spotkasz kogoś piszącego w ten sposób, poinformuj go o tym :twisted:

Inne typy

Typami złożonymi są w PHP tablice oraz obiekty. Tablice poznamy jeszcze w tym rozdziale, natomiast obiektami oraz samym programowaniem obiektowym w kolejnych artykułach.

Istnieją jeszcze dwa typy specjalne: resource (zasób) oraz NULL. Pierwszy z nich reprezentuje wszelkiego rodzaju połączenia z bazami danych, otwarte przez PHP pliki itd. Drugi to wartość pusta. Za jego pomocą możemy "za symulować", że zmienna nie istnieje lub nie zawiera wartości. Pojawia się w trzech sytuacjach:
  • Do zmiennej przypisana została stała NULL.
  • Do zmiennej nie została przypisana jeszcze żadna wartość (zgłaszane jest wtedy powiadomienie)
  • Zmienna została zniszczona poleceniem unset().

Konwersja typów

PHP potrafi sam rozpoznać typ informacji przypisanej do zmiennej oraz automatycznie konwertować go w zależności od potrzeb. Przykładowo liczby ułamkowe użyte tam, gdzie potrzeba całkowitych, są zaokrąglane w górę do zera. Wartości logiczne mogą być reprezentowane cyframi 0 ('''FALSE''') oraz 1 ('''TRUE'''). Ciągi tekstowe mogą być konwertowane do liczb, jeżeli pierwszy z ich (pomijając wiodące białe znaki) znaków jest cyfrą. W przeciwnym przypadku PHP dobiera wartość 0.

Możemy sami wymusić konwersję typów:

<?php
  // wyświetl liczbę całkowitą jako ułamek
  echo (float) 10;
 ?>

W nawiasie przed wartością piszemy angielską nazwę typu: integer, int, string, boolean, float, double (liczba zmiennoprzecinkowa mogąca przybierać znacznie większe wartości). Unikaj jakiejkolwiek konwersji typów złożonych: tablic, obiektów, zasobów, gdyż w każdym z tych przypadków informacje zostają całkowicie utracone; zamiast nich zwracana jest po prostu nazwa typu złożonego - to dlatego ostrzegaliśmy przed wprowadzaniem wartości zmiennych do funkcji przez cudzysłowy.

PHP posiada funkcję gettype() zwracającą nazwę aktualnego typu danych zawartych w zmiennej:

<?php
  $a = 547;
  echo 'Typ zmiennej $a to: '.gettype($a);
 ?>

Więcej o operatorach

Dotychczas poznałeś już kilka operatorów, np. '''+''' czy '''='''. Jak zdążyłeś już zauważyć, po obu stronach takiego operatora stoją wyrażenia, na których wykonuje on operacje i zwraca wynik. Sam jest zatem wyrażeniem. Operatory mają określoną kolejność wykonywania wzorowaną na matematyce. Możemy ją naginać do własnych potrzeb, stosując nawiasy. Oto wykaz najciekawszych operatorów na początek:

Operator Nazwa Składnia Opis
/ Dzielenie wyrażenie / wyrażenie Reprezentuje wynik dzielenia. Drugie wyrażenie nie może być zerem.
% Dzielenie modulo wyrażenie % wyrażenie Reprezentuje resztę z dzielenia. Drugie wyrażenie nie może być zerem.
* Mnożenie wyrażenie * wyrażenie Reprezentuje iloczyn dwóch wyrażeń.
+ Dodawanie wyrażenie + wyrażenie Reprezentuje sumę dwóch wyrażeń.
- Odejmowanie wyrażenie - wyrażenie Reprezentuje różnicę dwóch wyrażeń.
. Łączenie (Konkatenacja) wyrażenie . wyrażenie Reprezentuje połączenie dwóch wyrażeń w ciąg tekstowy.
++ Inkrementacja (zwiększenie) $zmienna++ Reprezentuje wartość zmiennej, a następnie zwiększa ją o 1.
++ Inkrementacja (zwiększenie) ++$zmienna Reprezentuje wartość zmiennej powiększoną o 1.
-- Dekrementacja (zmniejszenie) $zmienna-- Reprezentuje wartość zmiennej, a następnie zmniejsza ją o 1.
-- Dekrementacja (zmniejszenie) --$zmienna Reprezentuje wartość zmiennej pomniejszoną o 1.
Zwróć uwagę na cztery ostatnie pozycje. Wyszczególnione zostały tam tzw. operatory jednoargumentowe, czyli takie, które operują wyłącznie na jednym wyrażeniu. W dodatku koniecznie musi być ono zmienną, ponieważ modyfikują one jej wartość, powiększając lub zmniejszając o jeden. Każdy z tych operatorów został podany podwójnie, ponieważ w zależności od tego, czy postawimy go przed, czy po zmiennej, otrzymamy nieco inne rezultaty. Porównaj:
<?php
   // najpierw składnia $zmienna++
   $zmienna = 5;

   echo 'Stan 1: '.($zmienna++).'<br/>';
   echo 'Stan 2: '.$zmienna.'<br/><br/>';

   // teraz składnia ++$zmienna
   echo 'Restart zmiennej...<br/>';
   $zmienna = 5;

   echo 'Stan 1: '.(++$zmienna).'<br/>';
   echo 'Stan 2: '.$zmienna.'<br/>';
 ?>
Skrypt ten wygeneruje nam kilka linijek:
Stan 1: 5
 Stan 2: 6

 Restart zmiennej...
 Stan 1: 6
 Stan 2: 6
Przeanalizuj wyniki działania. Okazuje się, że w składni $zmienna++ najpierw dostajemy wartość zmiennej, a dopiero potem zwiększamy ją o jeden (dlatego zmiana widoczna jest dopiero w drugim stanie). ++$zmienna najpierw powiększa, potem zwraca, w efekcie czego otrzymujemy w obu stanach liczbę "6". Identyczna zasada obowiązuje operator --. Poznany już operator przypisania nie jest jedynym, jaki istnieje w PHP. Aby ułatwić modyfikację wartości zmiennych o liczby inne niż jeden, stworzono całą gamę operatorów łączących w sobie przypisywanie oraz jakąś operację matematyczną. Oto i one.
Operator Składnia Równoważna postać Opis
/= $zmienna /= wyrazenie $zmienna = $zmienna / wyrażenie Dzieli zmienną przez wyrażenie i umieszcza w niej wynik. Wyrażenie nie może być zerem.
%= $zmienna %= wyrazenie $zmienna = $zmienna / wyrażenie Umieszcza w zmiennej resztę z dzielenia tej zmiennej przez wyrażenie, które oczywiście nie może być zerem.
*= $zmienna *= wyrazenie $zmienna = $zmienna * wyrażenie Mnoży zmienną przez wyrażenie i zapisuje w niej wynik.
+= $zmienna += wyrazenie $zmienna = $zmienna + wyrażenie Dodaje do zmiennej wyrażenie i zapisuje w niej wynik.
-= $zmienna -= wyrazenie $zmienna = $zmienna - wyrażenie Odejmuje od zmiennej wyrażenie i zapisuje w niej wynik.
.= $zmienna .= wyrazenie $zmienna = $zmienna . wyrażenie Dołącza do zmiennej tekstowej nowy fragment.
Te operatory po prostu skracają zapis i czynią go czytelniejszym. Warto o nich pamiętać szczególnie przy operacjach na ciągach tekstu, kiedy nasz algorytm składa jakąś treść, doczepiając kolejne jej partie do wybranej zmiennej:
<?php

   $tekst = 'Litwo, ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie<br/>';
   $tekst .= 'Ile Cię trzeba cenić, ten tylko się dowie<br/>';
   $tekst .= 'Kto Cię stracił, dziś piękność twą w całej ozdobie<br/>';
   $tekst .= 'Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.<br/>';

   echo $tekst;

 ?>

Tablice

Tablica to zmienna grupująca zestaw wartości dowolnego typu (np. liczby, tekst czy inne tablice) i umożliwiająca łatwe operowanie i dostęp do przechowywanych danych.
Tablica to zmienna zbiorcza, grupująca pojedyncze elementy mające właściwości zmiennych, do których odwoływać możemy się za pomocą indeksów.
Na początek utwórzmy pustą tablicę:
<?php
$tablica = array();
?>
Spróbujmy wprowadzić do niej wartości naszej funkcji:
<?php
$tablica = array(0 => 5, 3, 8, 7, 9, 24, 15, 2, 19);
?>
Początkowe "0" określa, od jakiej liczby zacząć numerowanie kolejnych elementów (domyślnie i tak numeruje od zera). Po strzałce wymieniamy ich wartości oddzielone przecinkiem. Teraz spróbujmy dostać się do jakiejś z nich.
<?php
$tablica = array(0 => 5, 3, 8, 7, 9, 24, 15, 2, 19);
echo 'Pod numerem 5 kryje się wartość '.$tablica[5];
?>
Pomiędzy nawiasami kwadratowymi wprowadzić musimy wyrażenie określające indeks tablicy, który chcielibyśmy odczytać. Możemy teraz pokusić się o napisanie skryptu losującego elementy:
<?php
$tablica = array(0 => 5, 3, 8, 7, 9, 24, 15, 2, 19);
echo 'Pod numerem X kryje się wartość '.$tablica[rand(0, 8)];
?>

W tym skrypcie za wybranie indeksu tablicy odpowiada funkcja ''rand()'' zwracająca losową wartość z tablicy.

Indeksy tablicy wcale nie muszą być numeryczne. PHP dopuszcza także tekstowe wersje. Mamy wtedy do czynienia z tablicami asocjacyjnymi.
<?php
   $artykul = array(
     'tytul' => 'Tytuł artykułu',
     'data' => date('d.m.Y'),
     'tresc' => 'To jest treść artykułu'
   );

echo '<h1>'.$artykul['tytul'].'</h1>';
echo '<p>Napisany dnia '.$artykul['data'].'</p>';
echo '<p>'.$artykul['tresc'].'</p>';
 ?>

Na podstawie kursu PHP na Wikibooks, licencja GNU Free Documentation License

RkBlog

Podstawy PHP, 14 July 2008

Comment article
Comment article RkBlog main page Search RSS Contact